dobry psycholog warszawa

Konsekwencje ślepego posłuszeństwa



Psycholodzy niejednokrotnie próbowali odpowiedzieć na pytanie, dlaczego ludzie popełniali i popełniają złe uczynki. Co sprawia, że są gotowi skrzywdzić drugiego człowieka? Czy decydują o tym ich indywidualne cechy? Czy dobrzy ludzie mogą czynić zło? Czy też wszyscy ci, którzy nie wahają się przed zadaniem bólu, mają poważne zaburzenia - są psychopatami albo sadystami?

A może większy wpływ na gotowość do wyrządzenia krzywdy mają sytuacje, w jakich ludzie się znajdują? Na przykład obecność autorytetu czy możliwość stania się anonimowym? Na te i inne pytania dotyczące źródeł skłonności do zła i okrucieństwa szukali odpowiedzi między innymi Philip Zimbardo i Stanley Milgram.

Milgram i Zimbardo - Dobry psycholog Warszawa o posłuszeństwie i konformizmie

Eksperyment więzienny Zimbardo


Philip Zimbardo, amerykański psycholog, wielokrotnie odwiedzający nasz kraj (jego żona pochodzi z Polski), znany jest na całym świecie z przeprowadzenia jednego z najsłynniejszych i najbardziej kontrowersyjnych etycznie eksperymentów w całej historii psychologii. Stanfordzki eksperyment więzienny opisywany był tak wiele razy, że tutaj przypomnę jedynie najważniejsze fakty.

Mamy rok w 1971. Piwnice wydziału psychologii uniwersytetu Stanford zostają przerobione na więzienie, a przebieg eksperymentu ma nagrywać ukryta kamera umieszczona na końcu głównego korytarza. Ochotników losowo dzieli się na 2 grupy. Strażnicy otrzymują mundury, więźniowie stają się numerami.

Jednym z celów eksperymentu jest sprawdzenie tezy, czy u zwyczajnych, pozbawionych skłonności do agresji ludzi zachowanie może ulec radykalnej zmianie, kiedy zapewni się im anonimowość i pozwoli traktować innych przedmiotowo. Czy absolutnie przeciętny, zdrowy psychicznie człowiek zacznie przejawiać bezwzględność i okrucieństwo, gdy wcieli się w przypisaną mu losowo rolę strażnika?

Odpowiedź okazuje się zaskakująca. I przerażająca. Strażnicy zaczynają tak brutalni wobec więźniów, że eksperyment zaplanowany na 14 dni trzeba przerwać już po 6 dniach.


Zainteresowanych zapraszam do zapoznania się z linkami zamieszczonymi pod tekstem. Tam znajdziecie więcej informacji na temat tego eksperymentu.

Wnioski z eksperymentu więziennego


Eksperyment stanfordzki wykazał, że sytuacja społeczna ma na zachowania ludzi znacznie większy wpływ niż przypuszczano. W specyficznych warunkach zdrowi psychicznie, zwykli ludzie błyskawicznie wcielą się w przypisane im role: kata lub ofiary i zaczną się zgodnie z odrywaną rolą zachowywać. Dzieje się tak szczególnie łatwo, gdy jednostka nie ma możliwości wyjścia ze schematu swojej roli albo gdy pełniona rola ma bardzo ścisłe określony repertuar dozwolonych zachowań. Ani strażnicy ani więźniowie nie wykazywali zaburzeń psychicznych. Brutalność strażników i uległość/bunt więźniów nie były efektem ich osobowości - były skutkiem wpływu otoczenia społecznego na ich zachowania.

Drugim z celów eksperymentu Zimbardo było zbadanie wpływu autorytetu i solidarności grupowej na działania jednostek.

Była to swoista kontynuacja równie głośnego i równie kontrowersyjnego eksperymentu, zaprojektowanego i przeprowadzonego po raz pierwszy w 1961 i 1962 roku przez rówieśnika Zimbardo - Stanleya Milgrama.

Eksperyment Milgrama - jesteś posłuszny bardziej niż myślisz


Wychowany w Nowym Jorku psycholog Stanley Milgram był psychologiem społecznym, i eksperymentalnym. Przeszedł do historii jako autor wstrząsającego eksperymentu, opisywanego w każdym podręczniku psychologii jako eksperyment Milgrama. Eksperyment miał zbadać posłuszeństwo wobec autorytetów.

Milgram zamierzał poznać przyczyny tego ślepego posłuszeństwa, które podczas II wojny światowej doprowadziło do ludobójstwa i postania obozów koncentracyjnych. Chciał zrozumieć postępowanie tych, którzy „tylko” wypełniali rozkazy. Początkowo podejrzewał, że to specyfika Niemców jako nacji, że Niemcy mają szczególną skłonność do podporządkowywania się przełożonym. Ale Milgram nie miał racji.

Przez wiele lat eksperyment powtórzono w wielu wariantach, w wielu krajach i na wielu narodowościach. Badani byli Holendrzy, Hiszpanie, Włosi, Australijczycy, mieszkańcy Jordanii i Niemcy. Narodowość nie miała nic wspólnego z wynikami. O okrucieństwie decydowały inne czynniki.

Przebieg eksperymentu


Ochotnicy zgłaszali się do laboratorium po przeczytaniu ogłoszenia w gazecie. Dowiadywali się biorą udział w badaniu „wpływu kar na pamięć”. Na potrzeby eksperymentu osoba badana miała stać się „nauczycielem”. Zadanie polegało na czytaniu „uczniowi” listy par słów i sprawdzaniu, jak wiele z tego zapamiętał. Gdy uczeń odpowiada dobrze, nauczyciel po prostu czyta kolejne słowa, natomiast gdy odpowiada źle - nauczyciel ma zastosować karę w postaci wstrząsu elektrycznego.

Na początku eksperymentu nauczyciel sam dostawał wstrząs próbny (dość bolesny, o napięciu 45 V), aby wiedzieć, co aplikuje uczniowi. Ucznia przeprowadzano do sąsiedniego pokoju, gdzie przywiązywany był do krzesła przez pomocnika eksperymentatora oraz nauczyciela. Jego przeguby smarowano maścią „w celu uniknięcia poparzeń i pęcherzy” i podłączano do elektrod. Uczeń pytał, czy to może być niebezpieczne, bo ma kłopoty z sercem. Eksperymentator odpowiadał, że „wstrząsy mogą być bolesne, ale nie powodują uszkodzenia tkanek”.


Psychiatrzy się mylili - kto doszedł do końca skali?


Psychiatrzy i studenci, których poproszono o przewidzenie wyników eksperymentu uważali, że „Do końca skali mogą dojść jedynie osoby poważnie zaburzone - a takich ludzi jest ok. 1%”.

Bardzo, ale to bardzo się pomylili.

W kanonicznym eksperymencie najsilniejszy szok (435-450 V) zaaplikowało uczniowi aż 65% badanych. Nie spodziewano się tak wysokiego odsetka całkowicie ulegających wpływowi autorytetu „eksperymentatora” osób. Zaskoczony autor komentował: „Znalazłem tu (w Ameryce) tyle posłuszeństwa, że wcale już nie było powodu jechać do Niemiec”.

Wyniki nie zmieniały się ze względu na wiek i płeć (kobiety i mężczyźni ulegali w ten sam sposób) ani narodowość. NIKT (!) nie wycofał się, nawet gdy uczeń o to prosił i gdy wołał o pomoc, wydając okrzyki pełne bólu. 80% (!) uczestników nadal aplikowało wstrząsy (300 V) mimo, że uczeń krzyczał „Pozwólcie mi stąd wyjść!” Co więcej: badani, którzy doszły do końca skali byli gotowi kontynuować eksperyment, gdy eksperymentator decydował o jego zakończeniu!

Całkowita nietrafność przewidywań zarówno psychiatrów jak i studentów świadczy o tym, że nie zdajemy sobie sprawy z siły presji, jaka wywierana jest na ludzi przez osoby obdarzone autorytetem oraz o tym, że mimo to, chcemy zachować złudzenia własnej niezależności od wpływów innych ludzi.

Cechy osobowości, poważne zaburzenia czy posłuszeństwo?


Dlaczego aż tak wielu badanych osób zaaplikowało najsilniejszy wstrząs? Czy wszyscy oni są zaburzonymi sadystami lub psychopatami? Niekoniecznie. Świadczy o tym kilka kwestii. Jak się okazało nikomu z uczestników udział w badaniu nie sprawił przyjemności, a swoje wrażenia opisywali jako jedne z najgorszych w całym życiu. Niektórzy usiłowali nawet oszukać eksperymentatora podając wstrząs niższy niż przewidywała instrukcja.

Wszyscy natomiast odczuwali olbrzymią presję podporządkowania się autorytetowi, czyli w tym wypadku, eksperymentatorowi. Byli ślepi posłuszni i wypełniali jego rozkazy aż do końca.

Ale co najważniejsze: badając uczestników Milgram nie wykrył żadnych istotnych różnic osobowościowych (poza jedną, o której zaraz napiszę) pomiędzy tymi, którzy decydowali się wycofać z badania, a tymi, którzy byli gotowi zaaplikować najsilniejszy wstrząs.


Przerażające wnioski z eksperymentu Milgrama


Posłuszeństwo można nawet nasilić. Na wzrost uległości wpływa:
  • bliskość autorytetu i uznanie jego charyzmy;
  • stopień zinstytucjonalizowania autorytetu (gdy stoi za nim urząd, instytucja itp.);
  • gdy do ofiary jest większy dystans, nie ma bezpośredniego kontaktu (w jednej z wersji eksperymentu, gdy „nauczyciel” w ogóle nie widzi „ucznia” odsetek aplikujących maksymalne wstrząsy o sile 450V sięgnął 93%!). Łatwiej ją wtedy zdehumanizować;
  • i (UWAGA, UWAGA!) oto wspomniana cecha osobowościowa, która wyróżnia osoby gotowe zaaplikować innym maksymalne wstrząsy: badani z wysokim wskaźnikiem autorytaryzmu (uwielbienia dla autorytetów) częściej stosowali maksymalne wstrząsy. Jednak niektórzy badacze uważają, że nie jest to wpływ zbyt istotny.

Ale...

Na szczęście można coś zrobić. Liczba osób ulegających autorytetowi zmniejsza się:
  • wraz z bliskością (fizyczną lub emocjonalną) ofiary i koniecznością osobistego fizycznego zaangażowania. Jeśli „nauczyciel” musi siłą przyciskać rękę ucznia do elektrody, to liczba osób aplikujących maksymalny wstrząs spada do 23%;
  • gdy nie ma możności uniknięcia odpowiedzialności za cierpienie ofiary;
  • gdy kilka autorytetów wydaje sprzeczne nakazy;
  • gdy obecne są inne osoby (sprzymierzeńcy) sprzeciwiające się nakazom autorytetu.

Pytania o istotę i źródła zła oraz o konsekwencje ślepego posłuszeństwa i konformizmu zawsze będą aktualne. Dziś tak samo jak wtedy, gdy zadawali je Zimbardo i Milgram.


Przydatne linki i źródła:

5 komentarzy:

  1. Uwielbiałam temat tych eksperymentów na uniwerku. :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Tak, to fascynujące. Mimo ich wyników i tak wolimy myśleć, że okoliczności nie mają znaczenia. Tymczasem mają na nas większy wpływ niż lubimy myśleć.

      Usuń
  2. Zawsze przerażały mnie wyniki takich eksperymentów - też dlatego, że sama nie wiem gdzie postawiłabym granice.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ta wątpliwość jest dużą wartością. Wiele osób jest tak mocno przekonanych, że zachowałoby się inaczej niż większość badanych, że nawet się nie spostrzegają, gdy stają się oprawcami.

      Usuń
  3. Chyba obecnie jesteśmy właśnie obiektami takiego globalnego eksperymentu...
    Granica przesuwa się dalej i dalej.

    OdpowiedzUsuń




dobry psycholog warszawa - profesjonalna pomoc psychologiczna

Znajdź na blogu


Tematy

Aaron Beck abcZdrowie adolescencja akceptacja aktualności Albert Ellis Aldous Huxley Alec Guinness alkoholizm altruizm Amelia Erhard Anais Nin Andre Gide Andrew Matthews Ann Landers Anthony Robbins Antoine de Saint-Exupéry Aronson artykuły asertywność Asimov autorytet Bartosz Zalewski Beata Pawlikowska Benjamin Button Bennewicz Bettelheim bezpieczeństwo błąd poznawczy borderline Brian Patten Brian Tracy Budda buddyzm bycie sobą Camilla Läckberg Campbell Čapek Castaneda cel ciało cierpienie cierpliwość Clarissa Pinkola Estes cytaty Czabała czekanie Czubaszek ćwiczenie Dalajlama dar David Lloyd George David Wallin de Mello decyzja depresja dezyderata diagnoza dieta dobro dobry psycholog warszawa dojrzałość dojrzewanie Dolan dopalacze Dorota Hołówka Doug King dowcipy psychologiczne droga Durst działanie dzieci Dzień Kobiet dzień otwarty z dietetyką Edmund Burke egoizm Eichelberger Eleanor Roosevelt Elif Shafak Elizabeth Gilbert Elizabeth Kübler - Ross Emil Cioran Emma Goldman emocje empatia Epikur Eric Hoffer erotyzm Erskine etyka Ewa Trzebińska Ferguson filmy Frank Herbert Frankl Freud Fromm Ghandi głód Goethe Gordon Allport grupa grupa dla uzależnionych H. Jackson Brown HALT Harold Taylor Hellinger Hemingway Herbert Bayard Swope Hermann Hesse hierarchia wartości homofobia humor introwersja James Morrison Jane Marczewski Janusz Korczak John E. Southard John Maxwell Joplin Jorge Bucay Judy Garland Julius Caesar Watts Jung Karol Juliusz Weber Kartezjusz Katarzyna Miller kobieta Kołakowski komunikacja kon konformizm Konfucjusz kontrola ks. Jan Kaczkowski ks. Jan Twardowski Lao Tzu Leo Christopher lęk Loesje logika Louis L. Hay Magdalena Tulli Mandela manipulacja Marcin Szczygielski Marek Aureliusz Margaret Lee Runbeck Mark Manson Mark Twain Marvin Gaye Mary Robinson marzenia maska matka Max Ehrmann mądrość mechanizmy obronne Melody Beattie mężczyzna Michael Yapko Michel de Montaigne Milan Kundera milczenie Milgram Milton H. Erickson miłość mistrz Yoda modlitwa motywacja mózg Mrożek myśli nadzieja Nancy McWilliams Napoleon Hill Nathaniel Branden nawyki Neale Donald Walsch neurofizjologia neuroprzekaźniki nienawiść nieświadomość niezależność Noni Höfner obojętność oddech odpowiedzialność odwaga Ole Nydahl optymizm Osborne osobowość otwartość Pablo Neruda pandemia COVID-19 pasja Pema Chödrön perfekcjonizm Perls poczucie wartości poczucie winy porada na poniedziałek porady online posłuszeństwo pośpiech potrzeby pożegnanie praca Pratchett prawa człowieka pregoreksja problem Proust przemoc przeszłość przyjaźń przypowieść przyszłość psycholog Kraków psycholog warszawa psychologia społeczna psychopatia psychoterapia Kraków psychoterapia warszawa pytania pytania kartezjańskie racjonalność radość Ray Bradbury recenzja Redmoon refleksja Regina Brett Reinhold Niebuhr relacja terapeutyczna relacje relaks religia Renata Arendt-Dziurdzikowska Robert D. Hare rodzeństwo rodzice Rogers Rohn Rollo May rozwiązanie rozwój równość równowaga Ryszard Kapuściński rytuały samotność Santorski sen sens Shannon L. Alder siła Skinner smutek Sonia Choquette spokój spotkanie Stephen Hawking Stephen King Stephen Porges stres Stuart Wilde subkultura sukces superwizja szacunek szczęście Szymborska śmierć świadomość święta Tadeusz Różewicz talent Tammy Cravit Tao Porchon Lynch teraz Theodore Rubin Thich Nhat Hanh Thomas Dewar tolerancja Tołstoj Torsten Krol tożsamość trauma trzyczęściowy garnitur twórczość uważność uzależnienia Voltaire VUCA w mediach wartości wewnętrzne dziecko wiedza wierność wiersz Wiesław Myśliwski William Arthur Ward Winston Churchill wolność wsparcie wybaczenie wybór wytrwałość Yalom zaburzenia psychiczne zachwyt zaufanie zdrowie psychiczne zdrowy egoizm zdrowy styl życia zdumienie Ziemia Zimbardo zło złość zmiana zrozumienie związek życie życzenia życzliwość

Inspiracje

Pratchett Yalom Milton H. Erickson Frankl Szymborska Jung Kołakowski Lao Tzu Perls Ryszard Kapuściński Albert Ellis Camilla Läckberg Clarissa Pinkola Estes Dalajlama Edmund Burke Eichelberger Epikur Ewa Trzebińska Fromm Hermann Hesse John Maxwell Konfucjusz Mandela Nancy McWilliams Santorski Tołstoj Zimbardo de Mello Čapek Aldous Huxley Alec Guinness Amelia Erhard Anais Nin Andre Gide Andrew Matthews Ann Landers Anthony Robbins Antoine de Saint-Exupéry Asimov Bartosz Zalewski Beata Pawlikowska Benjamin Button Bennewicz Bettelheim Brian Patten Brian Tracy Budda Campbell Castaneda Czabała Czubaszek David Lloyd George David Wallin Dolan Dorota Hołówka Doug King Durst Eleanor Roosevelt Elif Shafak Elizabeth Gilbert Elizabeth Kübler - Ross Emil Cioran Emma Goldman Eric Hoffer Erskine Ferguson Frank Herbert Freud Ghandi Goethe H. Jackson Brown Harold Taylor Hellinger Hemingway Herbert Bayard Swope Janusz Korczak John E. Southard Joplin Judy Garland Julius Caesar Watts Karol Juliusz Weber Kartezjusz Katarzyna Miller Leo Christopher Loesje Louis L. Hay Magdalena Tulli Marcin Szczygielski Margaret Lee Runbeck Mark Twain Marvin Gaye Mary Robinson Max Ehrmann Melody Beattie Michel de Montaigne Milan Kundera Milgram Mrożek Napoleon Hill Nathaniel Branden Neale Donald Walsch Osborne Pablo Neruda Proust Ray Bradbury Redmoon Regina Brett Renata Arendt-Dziurdzikowska Robert D. Hare Rogers Rohn Rollo May Shannon L. Alder Sonia Choquette Stephen Hawking Stuart Wilde Tammy Cravit Tao Porchon Lynch Theodore Rubin Thich Nhat Hanh Thomas Dewar Torsten Krol Voltaire Wiesław Myśliwski William Arthur Ward Winston Churchill ks. Jan Kaczkowski ks. Jan Twardowski

Blog