Stadia rozwoju moralnego według Kohlberga - moralność jako obszar rozwoju

Każdy człowiek rozwija własną niezbywalną moralność. Każdy z nas ma wartości, które nie tylko pomagają mu oddzielić „dobro” od „zła” z abstrakcyjnego punktu widzenia, ale także wpływają na nasze zachowanie, percepcje i myśli. Można nawet powiedzieć, że czasami moralność jest tak uwewnętrzniona, że może wpływać na nasze emocje. Jednym z najważniejszych i najbardziej wpływowych modeli, który próbuje wyjaśnić rozwój moralności człowieka, jest teoria rozwoju moralnego Kohlberga.

Z drugiej strony każdy z nas ma swój własny kompas moralny. Dlatego zawsze trudno było ustalić uniwersalne zasady moralne. To fascynuje wielu filozofów i myślicieli. Istnieje wiele perspektyw. Kantowska perspektywa moralności opiera się na korzyściach grupowych. Istnieje również utylitarna perspektywa, inspirowana indywidualnym dobrostanem.

Lawrence Kohlberg (ur. 25 października 1927 w Bronxville, zm. 15 kwietnia 1987) był amerykańskim psychologiem, który skonstruował teorię moralnego rozwoju dziecka.  Kohlberg chciał odejść od treści moralności i zbadać jej rozwój. Nie dbał o to, co ludzie uważają za dobre, a co za złe. Interesowało go jedynie, jak ludzie opracowują swoje idee dobra lub zła. Na drodze licznych wywiadów i badań zauważył, że dzieci budują swoją moralność wraz z wiekiem. Podobnie jak w przypadku innych umiejętności, takich jak logika czy język.

Teoria Kohlberga ujmuje w rozwój moralny trzy poziomy, z których każdy obejmuje dwa stadia rozwoju moralnego.

Prawdziwe sumienie nie ma nic wspólnego z lękliwym oczekiwaniem kary. Dopóki motywacją człowieka jest lęk przed karą lub nadzieja na nagrodę (...) dopóty sumienie nie będzie miało nic do powiedzenia.

Viktor E. Frankl "Bóg ukryty. W poszukiwaniu ostatecznego sensu"

Stadia rozwoju rozumowania moralnego według Kohlberga

Poziom I - przedkonwencjonalny (wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny). Dziecko kieruje się chceniem, tym, co dla niego przyjemne i przykre.

• Stadium 1 - orientacja posłuszeństwa i kary (egocentryzm). Reguły przestrzega się tylko po to, by unikać kary. Tylko skutki czynności określają, czy jest ona dobra czy zła. Punkt widzenia i interesy innych nie są brane pod uwagę.
• Stadium 2 - orientacja naiwnie egoistyczna (relatywizm moralny). Działanie dobre to działanie, które ma na celu dobro własne, a nie innych. Potrzeby innych są brane pod uwagę, jeśli rezultat ich działania jest korzystny dla własnego dobra.

 Osoba na tym poziomie rozwoju moralnego przekazuje wszelką moralną odpowiedzialność autorytetowi. Nagrody lub kary przyznane przez władzę wskazują kryteria tego, co jest dobre, a co złe. Na przykład dziecko może pomyśleć, że nie odrabianie pracy domowej jest złe tylko dlatego, że jego rodzice ukarzą je, jeśli tego nie zrobi.

Ten sposób myślenia utrudnia akceptację istnienia moralnych dylematów. Dylematy są stwierdzeniami, które nie mają moralnie jasnej odpowiedzi. Jest tak dlatego, że punkt widzenia organu formułuje wszystko, a osoba go legitymizuje.

To jest najprostszy poziom rozwoju moralnego. Nie uwzględnia różnic w zainteresowaniach i intencjach kierujących zachowaniem. Jedynymi istotnymi czynnikami na tym etapie są konsekwencje: nagroda lub kara.

Poziom II - konwencjonalny (aprobata społeczna; ok. 13.-16. rok życia). Jednostka zaczyna orientować się w konwencjach społecznych, dopasowuje pragnienia do konwencji.

• Stadium 3 - orientacja "dobrego chłopca/dziewczyny". Czynność jest oceniana jako dobra albo zła ze względu na intencje jednostki. Cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania.
• Stadium 4 - orientacja prawa i porządku. Pojawia się szacunek dla autorytetów oraz przekonanie, że reguły społeczne muszą być przestrzegane. Zwraca się uwagę nie tylko na motywy działania jednostki, ale również na standardy zewnętrzne.

Poziom III - postkonwencjonalny (zasady moralne, ideały; powyżej 16. roku życia). Jednostka jest w stanie spoglądać na to, co w danym społeczeństwie jest konwencjonalne jako na konwencjonalne. Jednostka może być autonomiczna moralnie, może porównywać własne zasady moralne z zasadami innych.

• Stadium 5 - orientacja umowy społecznej i legalizmu. To, co jest słuszne, zależy od opinii większości w danej grupie społecznej.
• Stadium 6 - orientacja uniwersalnych zasad sumienia. O postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady etyczne. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami, jednostka postępuje zgodnie z tymi drugimi.

Rezultatem końcowym jest ukształtowanie człowieka dojrzałego z klarownym poczuciem dobra i sprawiedliwości. 

Ostatni etap teorii Kohlberga jest najbardziej złożonym procesem rozwoju. Teraz jednostka tworzy własne zasady etyczne. Są one kompleksowe, racjonalne i mają uniwersalne zastosowanie. Zasady te są abstrakcyjnymi pojęciami moralnymi, trudnymi do wyjaśnienia i wykraczającymi poza istniejące prawa. Osoba buduje swoją moralność zgodnie z tym, co według niej powinno działać społeczeństwo, a nie z tym, co społeczeństwo narzuca.

Ważnym aspektem tego etapu jest jego uniwersalne zastosowanie. Jednostka stosuje wobec innych te same kryteria, które stosuje wobec siebie. I traktuje innych tak, jak chciałaby być traktowana… a przynajmniej próbuje to robić. Bez tego znalazłaby się na znacznie prostszym poziomie, bardziej zbliżonym do stadium indywidualizmu.

Zgodnie z logiką rozwoju poznawczego żadnego ze stadiów nie można przeskoczyć. Ważne jest, aby zrozumieć, że nie każdy człowiek przechodzi przez wszystkie etapy. Nie każdy też osiąga ostatni poziom rozwoju.

Istnieje pewien bardzo interesujący test, który wykrywa, czy dzieci osiągnęły ten etap. Test polega na obejrzeniu dwóch filmów:

Jeden film przedstawia dziecko, które robi komuś nieprzyjemne żarty, przejawiając drobne, ale zamierzone, niewłaściwe postępowanie.
W drugim filmie, inne dziecko powoduje większe obrażenia, ale tym razem nieumyślnie, na przykład pali swoje ubrania lub przypadkowo rozbija szklankę.

Dzieci, które już przyjęły intencję jako zmienną modulującą ich ocenę moralności, powiedzą, że dziecko, które zachowuje się gorzej, to dziecko z pierwszego filmu, ponieważ faktycznie chciało wyrządzić szkodę, nawet jeśli sama szkoda nie była tak znacząca.

Z drugiej strony, dzieci, które są jeszcze we wcześniejszych stadiach teorii rozwoju moralnego Kohlberga, powiedzą, że najgorszym dzieckiem jest to, które wyrządziło największą krzywdę, nie biorąc pod uwagę, że było to nieumyślne.




Poziomy i stadia Powody moralnego zachowania
I. Moralność prekonwencjonalna
Stadium 1. Orientacja na przyjemność i unikanie kary Uniknąć kary lub nie dać się przyłapać
Stadium 2. Orientacja na koszty i korzyści; wzajemność - oko za oko Pozyskać nagrodę
II. Moralność konwencjonalna
Stadium 3. Orientacja "dobrego dziecka" Uzyskać akceptację
Stadium 4. Orientacja na prawo i porządek Przestrzegać reguł i uniknąć krytyki ze strony autorytetów
III. Moralność oparta na zasadach
Stadium 5. Orientacja na "umowę społeczną" Przyczynić się do pomyślności społeczeństwa
Stadium 6. Orientacja na zasady etyczne Osiągnąć sprawiedliwość i uniknąć samopotępienia
Stadium 7. Orientacja kosmiczna Być wiernym uniwersalnym zasadom i czuć się częścią porządku kosmicznego, który wykracza poza normy społeczne

Biorąc pod uwagę powyższe wyjaśnienia, teraz wiemy, jak teoria rozwoju moralnego Kohlberga tłumaczy sposób kształtowania moralności każdego człowieka. Teraz możemy poświęcić chwilę na osobistą refleksję. Na jakim etapie rozwoju moralnego się znajdujesz?

Ten temat jest dla Ciebie ważny? Potrzebujesz zmian w swoim życiu? Chcesz zrozumieć przyczyny i znaleźć rozwiązania? Umów się na konsultację!