►Wyobraź sobie, że przez kilka tygodni planujesz wyjazd na wakacje, przeglądasz mapy, rezerwujesz noclegi, zaczynasz pakować walizkę lub plecak i na kilka dni przez wyprawą dowiadujesz się, że wszystkie hotele są zamknięte, więc nigdzie nie pojedziesz.

► Wyobraź sobie, że umówiłeś się w z przyjacielem, którego nie widziałeś od dawna i na 2 dni przed spotkaniem okazuje się, że nie ma możliwości, aby przez 10 dni wyszedł z domu. Nie ma. Pod żadnym pozorem. Możesz się tylko zastanowić, jak dostarczyć mu zakupy pod drzwi i mieć nadzieję, że jego choroba będzie mieć łagodny przebieg.

►Wyobraź sobie, że spędzasz leniwie czas, przeglądając media społecznościowe, oglądasz polityczne żarciki, śmieszne obrazki z kotami, generalnie jest miło i nieśpiesznie i nagle wśród strumienia innych informacji widzisz wiadomość o śmierci ważnej dla ciebie osoby. Czytasz jeszcze raz i jeszcze, ale ta wiadomość nie znika. Wiesz też, nie zniknie i że na pogrzebie będziesz musiał stać na zewnątrz, bo do kaplicy może wejść tylko rodzina, a podchodzenie i składanie kondolencji jest niebezpieczne.

►Wyobraź sobie, że robisz zakupy na święta, mając nadzieję, że w końcu zobaczysz rodziców i babcię, których nie widziałaś od ponad roku i tuż przed świętami czytasz w Internecie, że wchodzą kolejne obostrzenia i w związku z tym jakiekolwiek rodzinne wizyty i spotkania nie są wskazane, więc znów możliwe będzie tylko zdalne spotkanie przez komunikator, którego zaczynasz już nienawidzić, bo chciałabyś ich wszystkich po prostu uściskać.

►Wyobraź sobie, że próbujesz sie dowiedzieć, co możesz zrobić, aby być bezpiecznym i nie narażać swoich bliskich, ale oficjalne komunikaty co kilka dni podają inną wersję i inne zalecenia, więc tak naprawdę nie wiesz, jak się zachowywać, co robić, a czego nie. Czujesz się coraz bardziej niepewny, coraz bardziej wystraszony, coraz bardziej wściekły i coraz bardziej bezradny i zmęczony.

►Wyobraź sobie, że nie wiesz, czego się spodziewać i nie wiesz, kiedy to się skończy. Po prostu nie wiadomo.

►Wyobraź sobie, że wcale nie musisz sobie tego wyobrażać. Bo żyjesz w takim świecie od ponad roku. Taka jest teraz twoja codzienność. To się dzieje naprawdę. I nikt nie jest w stanie powiedzieć, jak długo to jeszcze potrwa. ..

Taka codzienność ma swoją nazwę. Żyjesz w rzeczywistości VUCA.

Życie w ciągłym stresie i niepewności czyli rzeczywistość VUCA

Według oficjalnych komunikatów, epidemia koronawirusa COVID-19 zaczęła się w mieście Wuhan w środkowych Chinach w listopadzie 2019 roku. Na początku sądzono, że problem ograniczy się do części Chin, a potem do Azji. Niestety, liczba kolejnych zachorowań i nieustannie rosnący zasięg rozprzestrzeniania się choroby spowodowały, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) 11 marca 2020 roku uznała epidemię za pandemię. Pandemia (gr. pan „wszyscy”, demos „lud”) to nic innego jak epidemia o szczególnie dużych rozmiarach, obejmująca wiele krajów, a nawet kontynentów.

W Polsce pierwszy przypadek COVID-19 potwierdzono 4 marca 2020. O tamtego dnia w naszym kraju zaraziło się 2 660 088 osób. Według oficjalnych danych do 16 kwietnia 2021 roku wyzdrowiało 2 255 232 osób, a 61 208 zmarło.

Wiele osób od dawna ma wrażenie, że świat w którym funkcjonują, zmienia się szybciej niż są w stanie to zarejestrować i zrozumieć. Ciekawostki naukowe rodem ze scenariuszy filmów science fiction są elementem codzienności, a informacje napływają tak szybko i bywają tak sprzeczne, że wielu ludzi nie jest w stanie ich przyswoić, a co dopiero z rozumieć. A teraz jeszcze na dodatek ten koronawirus.

Od ponad roku wszyscy funkcjonujemy w permanentnym stresie. Zostaliśmy wrzuceni w emocjonalny rollercoaster. Dotyczy to wszystkich obszarów życia: pracy, relacji, zdrowia, sposobów spędzania wolego czasu i nauki. Przechodzimy nieustannie gwałtowne i nieoczekiwane zmiany, które dzieją się tak szybko, że nie mamy nawet czasu, by się do nich zaadaptować. Wciąż jesteśmy zmuszeni weryfikować swoje plany, elastycznie reagować na to, co przynoszą kolejne dni i odnajdywać się wciąż w nowych realiach.

Nasz świat jest niestabilny, niepewny, coraz bardziej złożony i niejednoznaczny. VUCA jest próbą refleksji nad tym kompleksem zjawisk, z jakimi aktualnie się borykamy.

VUCA czyli co?

VUCA to akronim 4 słów, które charakteryzują warunki funkcjonowania współczesnego człowieka (czyli ciebie i ciebie, i twoich bliskich, i mnie też) w różnych obszarach życia:

zmienność (ang. volatility),
niepewność (ang. uncertainty),
złożoność (ang. complexity)
niejednoznaczność (ang. ambiguity),

► (V) Zmienność, niestabilność
Dynamika zmian, ich zasięg i charakter nie mają już wzorca, który moglibyśmy przewidzieć, przypominają raczej gwałtowne turbulencje. Prognozy, domysły i przewidywania stają się szybko nieaktualne. Są zwykłą zgadywanką. Coraz trudniej przewidzieć przyszłe wydarzenia, ich kierunek i tempo. Nawet na własnym podwórku, nie wspominając o skali globalnej. Nie wiesz, czy pojedziesz na majówkę, nie wiesz, czy ktoś z bliskich lub ty sam nie znajdziesz się na kwarantannie, nie wiesz, czy jutro twoje dziecko pójdzie do szkoły czy może nauczanie będzie dalej zdalne.

► (U) Niepewność
Nie jesteś w stanie przewidywać i planować. Nie wiesz, jakie jest prawdopodobieństwo zdarzeń nawet bardzo nieprawdopodobnych. Nie wiesz na czym oprzeć poczucie bezpieczeństwa, skoro z dnia na dzień wszystko może wywrócić się do góry nogami. Czujesz sie coraz bardziej niepewnie, a stres i lęk jest coraz większy i coraz bardziej wyczerpujący.

► (C) Złożoność
Stałym elementem codzienności jest chaos. Panuje zamieszanie, brakuje usystematyzowanej, rzetelnej wiedzy. Nie wiesz, gdzie można nie nosić maseczki i nie wiesz, czy jutro nie stracisz pracy. Różne problemy sie nakładają: bo jak pogodzić opiekę nad dzieckiem z pracą w warunkach home office? Jak pogodzić pragnienie kontaktu z bliskimi z troską o ich zdrowie, która obejmuje brak kontaktowania się? Co więcej, masz poczucie, że przestajesz mieć wpływ rzeczywistość, bo niezależnie od tego, co zrobisz, wiele spraw decyduje się poza tobą.

► (A) Niejednoznaczność
Rzeczywistość jest coraz bardziej mętna i niejasna. Coraz trudniej ją zrozumieć, zwłaszcza, że jesteś atakowany z każdej strony przez fake newsy. W takich warunkach łatwo o błędne wnioski, a ciąg przyczynowo-skutkowy, który ułatwia rozumienie, jest zaburzony. Próbujesz oprzeć się na wcześniejszych doświadczeniach, ale to nie działa. Nie przekłada się na efektywne planowanie. Nawet następnego dnia, a co dopiero tygodnia. Masz wrażenie, że nawet logika już nie obowiązuje.

VUCA nie tylko na wojnie

Po raz pierwszy akronim VUCA był użyty dawno temu, bo 1987 roku w odniesieniu do teorii przywództwa amerykańskiego przez psychologa Warrena Bennisa i Burta Nanusa. Termin VUCA został szybko trafił do edukacji wojskowej w USA. Uczelnia wojskowa United States Army (United States Army War College) użyła koncepcji VUCA, aby opisać świat po zakończeniu zimnej wojny - niestabilny, niepewny, złożony i niejednoznaczny. W pierwszej dekadzie XXI wieku termin ten zaczęto stosować coraz częściej również poza edukacją wojskową (przyczynił się do tego zamach na World Trade Center 11 września 2001 roku).

Od kilku lat określenie VUCA zostało spopularyzowane także w biznesie (zarówno w korporacjach nastawionych na zysk, jak i organizacjach edukacyjnych) oraz w obszarze rozwoju osobistego.

Pandemia COVID-19 jest nawet nie tyle przykładem zmienności, niepewności, złożoności czy niejednoznaczności otoczenia, co kompletnie bezprecedensową sytuacją, w której wszystkie te elementy zostały spotęgowane i przerosły nasze najśmielsze wyobrażenia o tym, czym może być otoczenie VUCA, w którym właśnie żyjemy. Każdy człowiek i każda firma od ponad roku na własnej skórze doświadczają, czym jest VUCA.

Jak żyć w świecie VUCA?

Świat VUCA funkcjonuje na kompletnie innych zasadach niż dobrze nam dotychczas znana rzeczywistość. Dlatego stare, znane i sprawdzone rozwiązania w nim nie działają. Nie ma możliwości, aby pozostać w swojej starej i oswojonej strefie komfortu. W zarządzaniu firmami zaproponowano pomysły, które pomagają funkcjonować w świecie niestabilności, niepewności, złożoności i niejednoznaczności. Rozwiązania te ochrzczono nazwą VUCA Prime”.

Ich pomysłodawcą jest socjolog Bob Johansen z Institute for the Future. Jego zdaniem w takich dziwnych czasach, jak obecnie, warto budować i wzmacniać kompetencje, które umożliwią skutecznie działanie firmy nawet wtedy, gdy świat staje na głowie. Może niektóre z tych pomysłów z obszaru zarządzania firmą i zespołem sprawdziłyby sie także obszarze osobistym? Może niektóre z nich dałoby się przenieść zaadaptować jako sposoby radzenia sobie ze światem VUCA w życiu prywatnym?

Sprawdźmy:

Zmienność (Volatility) można zmniejszyć za pomocą Wizji (Vision) czyli obrania kierunku działania, raczej ogólnego scenariusza, niż konkretnego, precyzyjnego planu.
Na przykład: jeśli rezerwujesz nocleg w hotelu, zakładaj, że w każdym momencie mogą pojawić się nowe obostrzenia. Wybierz opcję z możliwością bezpłatnego odwołania rezerwacji.
Niepewność (Uncertainty) można zmniejszyć za pomocą Zrozumienia (Understanding). Jego podstawą jest lepsza, bardziej otwarta komunikacja i bardziej czytelne przekazy oraz w konsekwencji - relacje.
Na przykład: staraj się jasno komunikować swoje potrzeby i oczekiwania i tego samego oczekuj od innych. Proś o doprecyzowanie informacji, jeśli coś jest dla ciebie niejasne. Mów otwarcie o swoich emocjach: obawach, irytacji, niepokoju, trudnościach. Ale także o tym, co dobre w relacjach. Zarówno osobistych, jak i w życiu zawodowym. Masz prawo korzystać ze swojej asertywności.
Złożoność (Complexity) można próbować ogarniać Jasnością, Czytelnością (Clarity). Pomocna będzie możliwość i umiejętność zdobywania informacji ułatwiających podejmowanie decyzji.
Na przykład: sięgaj po informacje ze sprawdzonych źródeł, nie nabieraj się na fake newsy - sprawdzaj i weryfikuj treści, które do ciebie docierają. Naucz sie selekcji informacji: nie musisz wszystkiego wiedzieć, i nie musisz wciąż być online czy pod telefonem. Daj czasem mózgowi odpocząć, wyłączając telewizor i Facebooka.
Niejednoznaczność (Ambiguity) zamieni się w Zwinność, Zręczność (Agility). To zdolność do szybkiej adaptacji i wprowadzania zmian. Sprawdza się postawa: próbować, testować i przystosowywać do swoich potrzeb znane rozwiązania.
Na przykład: nie możesz chodzić na siłownię? Zadbaj o formę online, korzystając z filmików dostępnych na YouTube. Nie możesz się spotkać z babcią, bo jest w grupie podwyższonego ryzyka? Naucz ją korzystania ze Skypa i rozmawiajcie do woli. Korzystaj ze swoich zasobów: umiejętności czy przydatnych kontaktów.

Prawdopodobnie, gdyby osoby odpowiadające za zarządzanie naszym krajem wzięły sobie do serca idee VUCA Prime czyli Wizję, Zrozumienie, Czytelność i Zwinność, ich decyzje dotyczące obostrzeń czy zaleceń bezpieczeństw, a także sposób ich przedstawiania, byłyby nie tylko bardziej zrozumiałe dla społeczeństwa, ale i łatwiej akceptowane.

Jak zadbać o siebie? Co poza VUCA Prime?

To, że wszedłeś / weszłaś w czas pandemii z określonymi zasobami i masz wciąż poczucie, że są one niewystarczające, wcale nie oznacza, że nie możesz ich rozwijać i poszerzać. Sprawdź, co może ci się teraz przydać:

Życzliwość. Wzajemna życzliwość i wyrozumiałość przydają się zawsze, ale szczególnie teraz, kiedy często towarzyszą nam nieprzyjemne emocje. Bądź wyrozumiały dla siebie i dla innych. Będzie się wtedy wszystkim lepiej żyło. Uśmiechać się do ludzi można nawet pod maseczką.
Odpuść. Nie musisz być doskonały, zawsze aktywny, perfekcyjny. Nie musisz być cyborgiem, który radzi sobie ze wszystkim: z pracą, domem, dziećmi, żoną, mężem itd. Pozwól sobie na niedoskonałość i bycie człowiekiem. Odpuść zwłaszcza zamartwianie się tym, na co nie masz wpływu.
Rozwój. Postaw na rozwój. Pamiętaj, że teraz bardziej niż kiedykolwiek wcześniej konieczne jest podejście lifelong learning czyli uczenie się nowych umiejętności przez całe życie. Świat rozwija się coraz szybciej i warto zdobywać nowe kompetencje w różnych (może i nawet dotąd ci nie znanych obszarach). Jest to możliwe nawet w pandemii. Możesz korzystać z kursów online z każdej dziedziny, która cię zaciekawi. Poczujesz się pewniej i nie będziesz sie nudzić nawet na kwarantannie. A jeśli stracisz pracę, tym łatwiej będzie ci ją znaleźć, im bardziej różnorodne są twoje umiejętności.
Emocje. Zaopiekuj się swoimi emocjami. Zwłaszcza tymi "miękkimi". Bezradnością, smutkiem, lękiem. Rozmawiaj o nich z osobami, do których masz zaufanie, nie duś ich w sobie. Jak trzeba - popłacz.
Złość. Masz prawo się złościć na całą tę sytuację, obostrzenia, zamknięcie w domu i brak możliwości osobistego kontaktu ze znajomymi czy podróżowania i masz prawo wyrażać tę złość. Zadbaj tyko, aby nie ranić przy tym innych.
Profilaktyka. Czasem najprostsze pomysły są najlepsze. Pamiętasz HALT? (klik->) Nie ma co szukać nie wiadomo jakich rozwiązań. Zastosuj to, co sprawdzone.
Równowaga. Dbaj o life-work balance. To że pracujesz w domu nie oznacza, że musisz być w pracy przez cały czas.
Wpływ. Dbaj o te obszary, na które wciąż masz wpływ. Jest ich więcej niż się na pierwszy rzut oka wydaje. Poświęcaj im swoją uwagę i zaangażowanie.
Kontakt. Pamiętaj, że absolutnie wszyscy (to nasza cecha gatunkowa) mamy wrodzoną, naturalną potrzebę życia społecznego i tworzenia więzi, która obecnie nie może być zaspokojona tak, jakbyśmy chcieli. Człowiek jest zwierzęciem społecznym. Zadbaj o relacje - choćby przez telefon czy komunikator.
Dotyk. Przytulaj się, jeśli tylko masz taką możliwość i jeśli jest to bezpieczne.
Racjonalność. Nie daj się czarnowidztwu. To jeden z najczęstszych błędów poznawczych. Nie wszystkie straszne myśli, jakie przyjdą ci do głowy, muszą się spełnić. Myśl to nie rzeczywistość. Odwołaj się do swojego racjonalnego umysłu.
Pomoc. Jeśli czujesz, że nie dajesz rady i potrzebujesz profesjonalnej pomocy psychologicznej - nie wstydź się jej poszukać i z niej skorzystać. To objaw dojrzałości i umiejętności troszczenia się o siebie.

I na zakończenie jeszcze jedna ważna sprawa. To kiedyś minie.

Wasza psycholog :)

Ten temat jest dla Ciebie ważny? Potrzebujesz zmian w swoim życiu? Chcesz zrozumieć przyczyny i znaleźć rozwiązania? Umów się na konsultację!