Kiedy ludzi traktuje się jak rzeczy...

Psychologia od dawna podejmuje próby znalezienia odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie popełniali, popełniają i będą popełniać złe uczynki. Co sprawia, że są w stanie skrzywdzić drugiego człowieka? Co sprawia, że zwyczajni ludzie, tacy, jakich każdego dnia mijamy na ulicy, są zdolni do wyrządzenia zła innym ludziom? Czy krzywdę wyrządzają tylko ludzie źli albo zaburzeni, na przykład sadyści?

Większość ludzi nie jest jednak psychopatami, pozbawionymi empatii i nie odczuwającymi wyrzutów sumienia. Jak zatem radzą sobie z poczuciem winy? Jak to możliwe, że znajdują usprawiedliwienie dla swoich zachowań?

Wyjaśnienia może dostarczyć przypomnieć jeden z rodzajów mechanizmów obronnych wmontowanych w naszą psychikę czyli moralne mechanizmy obronne. Te szczególne mechanizmy obronne służą jednostce (i społecznościom!) do zachowania dobrego obrazu siebie i radzenia sobie z wyrzutami sumienia mimo krzywdzenia innych ludzi czy naruszania własnych zasad moralnych.

Piękne literackie omówienie jednego z najgroźniejszych moralnych mechanizmow obronnych czyli dehumanizacji można znaleźć w jednej z moich ulubionych książek Terry'ego Pratchetta "Carpe Jugulum".

Polecam oczywiście, podobnie, jak i inne książki Pratchetta.

- A grzech, młody człowieku, jest wtedy, kiedy traktujesz ludzi
jak rzeczy. W tym samego siebie. Na tym polega grzech.
- To jednak bardziej skomplikowane...
- Nie. Wcale nie. Kiedy ludzi mówią, że coś jest o wiele
bardziej skomplikowane, to znaczy, że się obawiają, że
prawda im się nie spodoba. Ludzie jako rzeczy, od tego
wszystko się zaczyna.
- Na pewno istnieją gorsze zbrodnie...
- Ale wszystkie zaczynają się od myślenia o ludziach
jak o rzeczach. 

Terry Pratchett „Carpe Jugulum”
(rozmowa babci Weatherwax z kapłanem Oatsem)

A oto krótkie omówienie najczęstszych moralnych mechanizmów obronnych:

• Racjonalizowanie krzywdzących uczynków jako środków prowadzących do wyższego dobra. Na przykład:
  Biję cię dla twojego własnego dobra.
  Muszę mu sprawić lanie, aby go dobrze wychować.
• Stosowanie eufemizmów:  nazywanie złych czynów określeniami mniej nacechowanymi negatywnie, pozwalającymi zachować pozór niewinności i zwyczajności. Na przykład:
  To żadna przemoc, po prostu ją klepnąłem.
  Jaki hejt? Tylko dyskutujemy.
• Porównywanie: zestawienie własnych złych uczynków z jeszcze gorszymi czynami innych ludzi, co ma je usprawiedliwiać. Na przykład:
  Ja byłem chamski? A on nazwał mnie jeszcze gorzej.
  Pobiliśmy ich? A co zrobili naszym?
• Rozmycie odpowiedzialności: dzielenie się winą z innymi. Kiedy to MY, albo bliżej nieokreśleni ludzie robią coś złego, to mogę zdjąć z siebie osobistą odpowiedzialność. W kupie raźniej, również krzywdzić. Na przykład:
  Wszyscy tak robią.
  Nie mów, że nigdy niczego nie ukradłeś.
  U nas tak się postępuje wobec obcych/gejów/kobiet/. 
• Przemieszczenie odpowiedzialności: uzasadnianie  własnych złych czynów jako dopuszczonych czy aprobowanych przez jakiś wyższy autorytet. Na przykład:
  Ja tylko wykonywałem rozkazy.
  Moje autorytety uważają, że tak trzeba.
• Wypieranie konsekwencji: pomniejszanie lub zupełne ignorowanie negatywnych konsekwencji swoich czynów. Na przykład:
  No i co jej się stanie, jak parę razy dostanie w skórę? Ja dostałem i wyszedłem na ludzi.
• Dehumanizacja ofiar swoich czynów to odczłowieczenie, uprzedmiotowienie, patrzenie na kogoś jako na pozbawionego kogoś cech ludzkich, traktowanie go bezosobowo, jako TO, a nie TY. Pozwala wyłączyć normalne reakcje emocjonalne i empatię. Łatwiej wtedy ich skrzywdzić i odebrać im prawa. Przedmiot można eksploatować, używać, nakazać mu służyć...
  Na przykład:
  To nie ludzie, to zwierzęta.
  W tamtej wiosce zlikwidowaliśmy wszystkie cele.
  Obowiązkiem kobiety jest wypełniać funkcje prokreacyjne.
  Pan ma wypełniać polecania szefa, a nie myśleć.
  Dzieci i ryby głosu nie mają.
• Zewnętrzna atrybucja winy: obwinianie ofiar, że to one sprowokowały, to one są winne, aby móc nie wziąć odpowiedzialności za swoje postępowanie. Na przykład:
  Mogła się zamknąć, to bym jej nie uderzył.
  Mogą siedzieć w domu, zamiast chodzić na demonstracje.
  Jakby nie paradowali po mieście za rękę, to by nie było afery.
  Sami się prosili.

Dobry psycholog Warszawa poleca również inne artykuły poruszające tę tematykę zamieszczone na tym psychologicznym blogu:

Konsekwencje ślepego posłuszeństwa ->
posty na temat mechanizmów obronnych ->
posty oznaczone etykietą ZŁO ->

Ten temat jest dla Ciebie ważny? Potrzebujesz zmian w swoim życiu? Chcesz zrozumieć przyczyny i znaleźć rozwiązania? Umów się na konsultację!